Diyarbakır Çınar, Sur ve Silvan İlçeleri, Mardin ve Batman İlleriyle komşu olup, Diyarbakır, Batman ve Mardin illerinin arasında önemli bir konumda yer almaktadır. Bismil, 1936 yılında ilçe statüsü kazanmıştır. Bölgenin tarihi yakın dönemde kazısı tamamlanan Körtiktepe neolitik yerleşmesi ile M.Ö. 10.400-9.250 yıllarına uzanmaktadır.
Diyarbakır artık barajlar şehri...
Silvan Barajı tamamlanınca Diyarbakır’da 235 bin 123 hektar tarım arazisi suya kavuşacak. Son aşamaya gelen Ilısu Barajı ise ülke ekonomisine yıllık 1.3 milyar lira katkı sağlayacak
GAP'ın vizyon projelerinden biri olan ve bitme aşamasına gelen Ilısu Barajı ise Siirt, Batman, Şırnak ve Mardin'e hayat verecek.
GAP'ın en önemli ayağı olan Silvan projesi 8 baraj ve hidroelektrik santrali ile 23 sulama tesisinden oluşuyor. Proje kapsamında Silvan, Ambar, Pamukçay, Kuruçay, Başlar, Bulaklıdere, Kıbrıs ve Karacalar barajları bölge insanının refah seviyesine yükseltirken, ülke ekonomisine büyük katkı sağlayacak. Kulp Çayı üzerinde inşa edilen baraj Diyarbakır ovalarında 235 bin 123 hektar tarım arazisini suya kavuşturacak.
4 BİN KİŞİYE İŞ İMKÂNI
Ilısu Barajı GAP'ın 2 ayağından birini teşkil ediyor. Toplam maliyeti 1 milyar euro olan Ilısu Barajı ve HES ile sadece elektrik enerjisi üretiminden ülke ekonomisine yılda 1.3 milyar lira katkı sağlayacak. Ilısu Barajı sulama ve enerji alanında ülke ekonomisine sağlayacağı katkı ile birlikte bölge insanının refah düzeyini de yükseltecek.
Bismil, doğal kaynaklarının zenginliği ile öne çıkmaktadır. Dicle Nehri’nin ilçenin içinden geçmesi, yerüstü ve yer altı su kaynakları ile verimli Bismil Ovası zengin potansiyele sahiptir. Dicle Nehri’nin kollara ayrılarak suladığı bölgede çok verimli tarım toprakları bulunmaktadır. Diğer yandan, Dicle Nehri ve vadisi ortasından geçen Bismil Ovası biyolojik zenginlik açısından Diyarbakır’ın en önemli alanlarının başında gelmektedir.
Yaşam için vazgeçilmez olan su ve toprak kaynakları ile ekolojik yaşamın oluşturduğu doğal kaynak ve mirasın koruma kullanma dengesi içinde yönetilmesi büyük önem taşımaktadır. Bismil İlçesinin önemi, aşağıdaki Diyarbakırili toprak kabiliyeti haritasında net bir şekilde görülmektedir.
İlçede Dicle Nehri, nehre dökülen çaylar ve yer altı suları su kaynaklarını oluşturmaktadır.
Ancak aşırı ve bilinçsiz sulamanın olumsuz bir sonucu olarak yer altı su seviyesinin düştüğü bilinmektedir.
Bilinçsiz ve aşırı sulama su ve toprak kaynakları için büyük bir risk teşkil etmektedir.
Bismil Ovası Diyarbakır’dan doğuya doğru uzanmakta olan Dicle Nehri ile hayat bulmakta ve doğal yaşama ev sahipliği yapmaktadır.
İlçenin fauna ve florası zengindir. Bölgenin en büyük leylek kolonilerinden biri Bismil ilçesinde yaşamaktadır (KILIÇ & KARAKAŞ 2006).
Bunun yanında, başka göçmen kuşların da bölgede yaşadığı bilinmektedir. Bu açıdan, ilçede önemli bir “kuş gözlemciliği” potansiyeli de mevcuttur.
2012 yılında Bismil Belediyesi tarafından hazırlanan Bismil İlçesi 1/5000 ölçekli Nazım İmar Planı ve 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planında Dicle Nehri kıyıları ve ekosisteminin“Biyolojik Açıdan Önemli Alan” statüsünde olduğu belirtilmiştir. Bunun yanında Doğa Derneği tarafından hazırlanan“Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları” adlı çalışmada ilçe arazisinin tamamına yakını “Bismil Ovası” adıyla “Önemli Doğa Alanı” olarak tanıtılmaktadır (EKEN ve ark. 2006).
Bismil Ovası’nda, endemik bitki türlerinden Trifolium batmanicum ve Centaurea sclerolepis, endemik balık türlerinden Cobitis kelleive Schistura chrysicristinae ve memeli türlerinden Çizgili sırtlanın, ayrıca nesli tehlike altında birçok kuş türü ile bir sürüngen türünün bulunduğu tespit edilmiştir.
Bismil Ovası’nda yürütülen kuş araştırmaları sonucunda 160 kuş türü rapor edilmiş, bunlardan yaklaşık yarısının yörede kuluçka yapıyor olabileceği belirtilmiştir.
Belirlenmiş olan türlerden yarıdan fazlası su kuşudur. Yörede gözlenmiş olan kuş türlerinden Pasbaş patka, Kızıl çaylak, Bozkır delicesi, Kara kanatlı bataklık kırlangıcı, Büyük su çulluğu, Çamur çulluğu, Kervan çulluğu, Gökkuzgun,Alaca sinekkapan, Dikkuyruk, Küçük akbaba ve Sürmeli kızkuşu nesli tehlike altında türlerdir (KARAKAŞ 2011).
Tehlike altındaki türlerden Sürmeli kızkuşunun dünya üzerindeki popülasyonunun yalnızca birkaç bin bireyden oluştuğu tahmin edilmekte, dolayısıyla nesli küresel ölçekte kritik tehlike altında olarak kabul edilmektedir (BİRİCİK 2009),
Nadir bir tür olan Sürmeli kızkuşunun göç sırasında Bismil’den geçiş yaptığı belirlenmiştir. Bu türün konaklama için kullandığı habitatların korunması gerekmektedir.
Diyarbakır’ın sulak alanlar açısından en zengin ilçesidurumundaki Bismil’de, tarım yapılan alanlarda çok sayıda irili ufaklı göl ve gölcük oluşmakta, mevsimsel yağışlara ve su kullanım koşullarına bağlı olarak bu göller yazın kurumakta veya yıl boyu kalıcı olabilmektedir. Bu alanlar yaban hayatı ve özellikle su kuşları açısından cazibe merkezi haline gelmektedir(BİRİCİK ve ark. 2010).
Ayrıca, ülkemizde nesli ciddi tehlike altında bulunan Toy kuşunun (ÖZBAĞDATLI ve ark. 2002)
Bismil’de çok az sayıda da olsa halen görülebildiği ve yoğun bir kaçak avcılık baskısıaltında varlığını sürdürmeye çalıştığı bilinmektedir.
Ancak barajların yanı sıra nehirden kum alımı, su ve kıyı kirliliği,koruma altında bir tür olmasına karşın avlanması ve yumurtalarının toplanması gibi faktörler yüzünden Dicle’deki nüfusunun da gitgide azaldığı tahmin edilmektedir (BİRİCİK veTURĞA 2011).
Diyarbakır’da planlanan hidroelektrik santralleri ve barajların inşa edilmesi durumunda Dicle nehrinin Bismil’deki kesiminin bu kaplumbağa için hayati önem taşıyacak az sayıda alandan biri olacağı değerlendirilmektedir.
Ekonomik açıdan çok değerli olan “safran” doğal olarakyetişmektedir. İlçenin sahip olduğu doğa zenginliğinin en önemli kaynağı, Dicle nehri, sulak alanlar, sazlıklar ve bozkır gibi farklı habitatlardır. Özellikle mevsimsel gölcükler, çayırlar, sazlıklar ve taşkın düzlükleri doğa açısından son derece önemlidir veöncelikle korunması gereken özel yaşam alanlarıdır.
Bismil ilçesinin özellikle Dicle Nehri ve Vadisindeki sulak alan ve ekolojik yapıya ilişkin yapılacak kapsamlı bir envanter ve tespit çalışmalarına çalışmasına ihtiyaç vardır. Bu çalışmada ayrıca, yöredeki doğal varlıkları tehdit eden risk faktörlerinin önem dereceleriyle birlikte ortaya konulması, bu konuda uygun önlemlerin alınması açısından yararlı olacaktır. Söz konusu riskler arasında, su ve toprak kaynakları başta olmak üzere doğal kaynaklar üzerinde baskı oluşturan barajlar, tarımsal faaliyetler,kum ocakları, kentleşme ve sanayileşme sayılabilir.
Böyle bir araştırma, yörenin doğasına ulusal planda dikkat çekerek var olan potansiyeli ortaya çıkaracak, böylece ekoturizm olanaklarını harekete geçirecektir.
JEOMORFOLOJİK VE JEOLOJİK YAPI
Dicle Ovasında bulunan Bismil ilçesi genel olarak düzlüklerden oluşmakta olup, kuzeyinde ve güneyinde tepelikler vardır. İlçenin ortasından geçen Dicle Nehri’ne irili ufaklı birçok çay ve dere dökülmektedir. Bu çayların en önemlileri Pamuk Çay, Göksu Çayı, Kurmuşlu Çayı, Kuru Çay, Ambar Çayı, Caferi Çayı ve Salat Çayıdır. İlçenin tek gölü Çöltepe Köyü yakınlarında bulunmaktadır. Bunun dışında ilçede nehir kenarlarında irili ufaklı tatlı su gölcükleri bulunmakta veekolojik yaşam için önemli alanlar oluşturmaktadır.
İlçe Dicle Nehri havzasında yer aldığından alüvyal topraklar yaygındır ve genel olarak gevşek bir zemin yapısı vardır. Bismil ilçesi diğer yandan 2. derece deprem kuşağı içerisinde yeralmaktadır. Bu nedenle Diyarbakır veya kuzey ilçelerdeyaşanacak depremlerin ilçede daha şiddetli hissedilmesi beklenmektedir. İlaveten bölgede deprem, sel- su baskını, sıvılaşma ve diğer doğal risklere karşı yapılaşma ve şehirleşmeafete duyarlı bir şekilde gerçekleştirilmelidir.
İlçenin 2023 nüfusu 119.972’dır. Bismil ilçesinde nüfusun % 60’i ilçe merkezinde, %40 ‘de köylerde yaşamaktadır.
Bismil İlçesi, nüfus bakımında, Diyarbakır ilinin Ergani’den sonra ikinci büyük ilçesi olup, çevre ilçe ve yerleşmelerden göç almaktadır.
1970’de 45.462 nüfusla Diyarbakır’ın üçüncü büyük ilçesi iken, 2023’de nüfusu 119.972’eye ulaşmış ve ikinci büyük ilçe olmuştur. 2022 yılı nüfusuna göre ise ilçenin göç vererek, nüfusunun azaldığı görülmektedir.
