TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Başkanvekili, CHP Diyarbakır Milletvekili Sezgin Tanrıkulu Diyarbakır’da 6 Şubat 2023 tarihli Kahramanmaraş merkezli depremlerden sonra yaşananları değerlendirdi.
TANRIKULU’NUN DEĞERLENDİRMESİ ŞU ŞEKİLDE:
CAN KAYBI VE YAPISAL HASAR
• Diyarbakır'da resmi açıklamalara göre 414 kişi hayatını kaybetti, 912 kişi de yaralandı.
• Diyarbakır genelinde 26 bina yıkıldı, 64 binanın “acil” yıkılması gerektiği belirlendi. (Mayıs 2023 verilerine göre) 4.612 binanın ağır, 3.428 binanın orta, 45.246 binanın da az hasarlı olduğu belirlendi. Evsiz kalan 10 binlerce insanın barınma ve gıda sorunu uzun süre çözülemedi.
BAĞLAR İLÇESİNDEKİ HASARLI YAPILAR
• Hasarlı yapıların yüzde 90’ı Merkez Bağlar ilçesinin 5 Nisan, Şeyh Şamil ve Mevlana Halit mahallelerinde bulunuyor… Bu semtlerdeki ağır ve orta hasarlı yapıların tamamının 1990’lı yılların başında inşa edildiği belirlendi.
• 1990’lı yıllarda yoğun göç alan Diyarbakır’da bu üç mahalle kuruldu. İnşa edilen üç mahalledeki binaların yüzde 90’nın ruhsata aykırı inşa edildiği, zemin +5 kat ruhsat verilen binanın 9 katlı olduğu, bazılarının ruhsatlarının sonradan değiştirildiği, bazılarında ise ruhsat kayıtları olmadığı tespit edildi.
• Bu binaların bir kısmının da “son imar barışından” yararlanarak yapı kayıt belgesi aldıkları, bazılarının ise bundan da yararlanmayıp binanın olduğu arazide yapı görünmediği, hisseli arsa paylı tapu göründüğü belirlendi.
• Köyden kente yoğun göçle birlikte konuta olan talebin artması nedeniyle gelişigüzel birçok ruhsat işlemlerine imza atılarak mevzuatın hiçe sayıldığı, binaları inşa eden müteahhitlerin ise birçoğunun müteahhitlik belgesi olmadığı ve müteahhitlik kriterleri taşımadıkları belirlendi.
YERİNDE DÖNÜŞÜM VE BARINMA ÇALIŞMALARI
• Diyarbakır’da yerinde dönüşüm kapsamında müdürlüğe 958 yapı için başvuru yapıldı.
• 787 adet ruhsat verildi.
• 787 adet ruhsatta toplam 813 bağımsız konuttur.
• 813 adet bağımsız birimden 230 adet konut hak sahiplerine teslim edilmiştir.
• 583 adet bağımsız birimin inşaat süreci devam etmektedir.
• Diyarbakır’da konteyner ilk kurulduğunda yaklaşık 500 aile barınıyordu.
• Şu an konteyner kentte barınan aile sayısı 349'dur.
• Birey sayısı ise 1546'dır.
• Şu an sadece elektrik ve su tüketimi bedelleri karşılanmaktadır.
• Daha önce esenkart adı altında her ay verilen alışveriş yardımları ile gıda ve hijyen malzemeleri yardımları kesilmiş durumdadır.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca depremin etkilediği 11 ilde afetzedelerin evlerine kavuşmaları için yürütülen Yerinde Dönüşüm Projesi'ne Diyarbakır'da 935'i bireysel, 21'i bina sakinleri olmak üzere 956 başvuru yapıldı.
Başvurulardan 5'i bina sakinleri olmak üzerine toplam 794'üne ruhsat ve inşaat izni verildi.
Kent merkezinde 190 daireden oluşan 5 binanın yapım çalışmaları sürerken, kırsalda yapımına başlanan 789 konutun 230'u tamamlandı.
DEPREME İLİŞKİN DAVALAR VE YARGILAMALAR
Depremlerde yıkılan 4 apartmana ilişkin açılan davalarda yargılanan 11 sanık “bilinçli taksirle birden fazla kişinin ölümüne ve yaralanmasına neden olma” suçundan 13 yıl 4 aydan 17 yıl 6'şar aya kadar değişen oranlarda hapis cezası aldı.
• Galeria Sitesi:
Merkez Yenişehir İlçesi Mimar Sinan Caddesinde depremde yıkılması sonucu 89 kişinin hayatını kaybettiği Diyar Galeria B Blok'a ilişkin tutuklanan müteahhitler ve inşaat mühendisi fenni mesul ile haklarında yakalama kararı bulunanların Diyarbakır 11. Ağır Ceza Mahkemesinde görülen davası 22 Mart 2024'te sonuçlandı. Dört sanık “bilinçli taksirle birden fazla kişinin ölümüne ve yaralanmasına neden olma” suçundan 17 yıl 6'şar ay hapisle cezalandırıldı. Haklarında yakalama kararı bulunan firari sanıkların dosyalarının ayrılmasını kararlaştırdı.
Tutuklu sanık 14 Ağustos 2024'te kaldırıldığı hastanede hayatını kaybettiği için TCK'nın 64/1 maddesi atfıyla CMK'nın 223/8 maddesi gereğince davasının düşmesine karar verildi.
Sanık avukatlarının ilk derece mahkemesince verilen hükme karşı istinaf başvurusunu değerlendiren Diyarbakır Bölge Adliye Mahkemesi 10. Ceza Dairesi, istinafın reddi nedenlerinin bulunmadığını kararlaştırarak, verilen hapis cezalarını hukuka uygun buldu.
Dündar Ap: Merkez Bağlar ilçesi Şeyh Şamil Mahallesi'nde yıkılan Dündar Apartmanı'nda 37 kişinin hayatını kaybetmesi nedeniyle tutuklanan müteahhitler ile tutuksuz sanık arsa sahibi ilk olarak 22 Aralık 2023'te Diyarbakır 8. Ağır Ceza Mahkemesi'nde Hakim karşısına çıktı.
Mahkeme heyeti, 22 Mart 2024'teki duruşmada oy birliğiyle tutuklu müteahhitler hakkında “bilinçli taksirle birden fazla kişinin ölümüne ve yaralanmasına neden olma” suçundan 13 yıl 4'er ay hapis cezası, tutuksuz sanık hakkında da beraatine karar verdi.
Hisami Ap: Merkez Bağlar ilçesi Mevlana Halit Mahallesi'nde 100 kişinin yaşamını yitirdiği Hisami Apartmanı'na ilişkin tutuklu sanıklar müteahhitler ile arsa sahipleri hakında da 18 Ocak 2024'te Diyarbakır 6. Ağır Ceza Mahkemesi'nde yargılanmaya başlandı.
Mahkeme heyeti, 24 Eylül 2024'teki karar duruşmasında, oy birliğiyle 4 sanığın “bilinçli taksirle birden fazla kişinin ölümüne ve yaralanmasına neden olma” suçundan 17 yıl 6'şar ay hapisle cezalandırılmasına, 3 sanığın tutukluluk halinin devamına, sanığın ise sağlık sorunları nedeniyle tahliyesine hükmetti.
Yoldaş Ap: Merkez Bağlar ilçesi 5 Nisan Mahallesi'nde yıkılan Yoldaş Apartmanı'nda 60 kişinin hayatını kaybetmesi sonucu tutuksuz sanık müteahhit 9 Mayıs 2024'te Diyarbakır 6. Ağır Ceza Mahkemesi'nde yargılanmaya başlandı.
Mahkeme heyeti, 26 Eylül 2024'teki duruşmada oy birliğiyle müteahhitin “bilinçli taksirle birden fazla kişinin ölümü ve yaralanmasına neden olma” suçundan 16 yıl 3 ay hapis cezasına çarptırılmasına ve tutuklanmasını kararlaştırdı.
Serin-2 Ap: Merkez Bağlar ilçesi Mevlana Halit Mahallesi Tesisler Kavşağı'nda yıkılan ve 77 kişinin yaşamını yitirdiği Serin-2 Apartmanı'na ilişkin de tutuksuz sanıklar müteahhit, statik proje müellifi, statik betonarme projeye onay veren. ve bina fenni mesulünün 19 Nisan 2024'te Diyarbakır 6. Ağır Ceza Mahkemesi'nde yargılanmalarına başlandı.
Mahkeme, 14 Ekim 2024'te dosyanın yeni bir bilirkişi heyetine gönderilmesine karar vererek, duruşmayı 13 Mart'a erteledi.
Davanın iddianamesinde, tutuksuz sanıklardan binanın müteahhidi, binanın statik proje müellifi, statik betonarme projeye onay veren ve bina fenni mesulü hakkında “bilinçli taksirle birden fazla kişinin ölümü ve yaralanmasına neden olma” suçundan 22 yıl 6'şar aya kadar hapis cezası isteniyor.
--Merkez Yenişehir ilçesinde 48 kişinin hayatını kaybettiği Sözel Apartmanı'na ilişkin yürütülen soruşturmada, müteahhitin de aynı binanın enkazı altında kalarak yaşamını yitirdiği belirlendi.
Bunun üzerine soruşturmada takipsizlik kararı verildi.
NEHİR KIYISINA ÇADIR KENT VE SU BASKINI
• Kayyım yönetimindeki Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, depremzedeler için olabilecek en kötü yere Dicle Nehri yatağına 4.200 çadırdan oluşan bir çadır kent kurdu.
• 2 yıl önce Dicle Barajı’nın kapağının patlamasıyla taşkın yaşanan, her yıl birkaç kişinin boğularak yaşamını yitirdiği nehrin yatağında kurulan çadır kent, kitle örgütleri ve uzmanlar tarafından yoğun biçimde eleştirildi.
• Şehir Plancıları Odası Eş Başkanı Çekdar Taşkıran, şunları söyledi:
“Olası bir taşkın durumunda insanların can güvenliğinin tehdit eden bir bölge olduğu kanaatindeyiz. Geçici de olsa uzun süre insanların barınacağı bir alandan bahsediyoruz. Öte yandan alanın hiçbir mevsime uygun olmadığını düşünüyoruz. Kış ayları için kentin hemen hemen en soğuk bölgesi olup yaz aylarında ise nehir yatağında olduğu için sazlık alanların yoğun olduğunu ve buna bağlı olarak yaşayan diğer canlıların insan sağlığına uygun olmadığı ilaçlamanın da çözüm olmayacağını düşünüyoruz. Kentteki işlevlere oldukça uzak bir alan olması sebebiyle de bu alanın erişilebilirliğinin sıkıntılarının farkındayız. 4 bin 200 çadır kurulmasının ciddi bir nüfus barındıracağını ve bu nüfusun kent işlevlerinden uzak bir noktada bulunmasının orada yaşayan insanların yaşamsal fonksiyonlarını zora sokacağını düşünüyoruz. Tüm bu sebeplerden ötürü bu alanın uzun süreli bir yaşam alanı olarak tasarlanmasını doğru bulmuyoruz. Ayrıca sazlık alan olduğu için salgın hastalık ve taşkın riski var”.
• Diyarbakır Emek ve Demokrasi Platformu da 21 Şubat 2023 tarihinde yaptığı açıklamada çadır kente ilişkin risklere dikkat çekti.
1. Alan 2011 yılına kadar Büyükşehir Belediyesi tarafından hafriyat alanı olarak kullanılıp dolguyla yükseltildiği için asbest riski var.
2. Nehir yatağı olduğu için de sık sık sel taşkınına uğruyor.
3. Dicle ve Kral Kızı Barajının kapağının kopması veya taşması halinde alana 6 saatte su yetişirmiş olacak ve insanların tahliyesi imkânsız olacak.
4. Yoğun sis ve soğuk oranı çok yüksek.
5. Yazın sazlık bölgeden kaynaklı yoğun sivrisinek var ve bu çeşitli hastalıklara sebebiyet verecek.
6. Mevsimsel yağış durum nedeniyle sık sık su taşkını yaşanacak.
7. Kentten uzak olması nedeniyle ulaşım, gıda gibi temel ihtiyaçların karşılanması zorlaşacak.
8. Eğitim, iş ve sosyal yaşam konusunda sorunlar ortaya çıkacak.
9. Nehir yatağı olduğu için sık sık boğulmalar yaşanıyor dolayısıyla çocukların boğulma riski oluşacak.
• Bu arada alanın çadır kent olarak kullanıldıktan sonra yapılaşmaya açılacağı iddiası da gündeme geldi. İmara kapalı alanın “sosyal donatı ve mesire alanı” adı altında yapılaşma başlatılarak imara açılacağı öne sürüldü.
• Çadır kent, 15 Mart 2023 tarihinde yaşanan selden sonra boşaltıldı. Ardından da 24 Nisan 2023 tarihinde tümden kaldırıldı.
Diyarbakır'da depremden kaynaklı yıkılan Cemil Özgür Ortaokulu depremden itibaren iki yıl geçmesine rağmen herhangi bir yatırım yapılmamış, bir projelendirme yapılmamış halen öğrencilerin Diyarbakır gibi bir büyük kentte konteynerde ders almaktadır.
