Sürgücü ilk küçük yerleşim 1267 yılında kurulduğu kayıtlarda geçmektedir.
Asıl ismi Âwina ‘dir. Âwina sulu anlamına gelir. Kurucusu Kamber adında bir zattır. Âwina tarih boyunca çeşitli devletin yönetiminde kalmış. 1515 yılında Yavuz Sultan Selim Hac farizasını yerine getirmek için buradan geçmiş ve dönüşte burayı Osmanlı topraklarına katmıştır.
Âwina 1789 yılında ilçe olmuş, 90 yıl ilçe kaldıktan sonra Diyarbakır valisi Sami Paşa tarafından İlçe Savur’a nakledilmiştir.
Âwina’ya Şemdinli yani Hakkari diyarından gelen Hasan adında bir ağa buraya yerleşmiş, zamanla oğlu Mehmet Ağa ondan sonra da torunu Ahmet Ağa bölgenin yönetimini hakimiyetlerine almışlardır.
1891 yılında Osmanlı İmparatorluğu tarafından bu ağa seferberlik dönemlerinde sevk memuru olarak tayin edilmiştir.
1914 yılında başlayan birinci Dünya harbinde Âwina’da 214 kişi savaşa gitmiş, bunlardan sadece 21 asker geri dönmüş, geri kalan hepsi şehit düşmüştür. Söz konusu Ahmet Ağa sadece Âwina’yi değil 33 köyü de yönetirdi.
Bu yüzden bölgede bu 33 köye Sürgücü aşireti denirdi. Ahmet Ağa devlete çok yardımcı olmuş. Bismil yöresinde devlete karşı gelen Hüseyin Ağa köylerini topa tutarak yerle bir etmiştir.
Aynı Ahmet Ağanın oğlu Kamil Bey yani Kamil Şemin 1925 de Şeyh Sait isyanında 2000 askerle Şeyh Sait’e karşı Diyarbakır’ın Karaca dağ yöresinde savaşmış devletle birlikte Şeyh Sait güçlerini mağlup etmiştir.
Ancak bu isyanlar bastırıldıktan sonra Devlet tarafından bu Ağa da yani Kamil Şemin Bey de gözaltına alınmış ve Sinop şehrine sürgüne gönderilmiştir.
Kamil Şemin 6 yıl sürgün de kaldıktan sonra ağalık yetkisinden sıyrılmış olarak geri döndü ve 5 sene sonra vefat etmiştir. 27 Mayıs 1960 yılında Cemal Gürsel inkılâp yaptıktan sonra Doğu ve Güneydoğuda bütün köylerin isimleri değiştirildiği gibi Avine’nin ismi de değiştirildi. Ve Avine’ye Sürgücü aşiretinin ismi verildi. Sürgücü 1996 ara yerel seçimlerinde belde statüsüne geçmiştir.
Bu bilgiler kaynağı, Hacı Arif Bey
Mardin şehir merkezinin kuzeyinde, Savur ilçesinin batısında yer alır. Aşiretin batısında Mardin-Diyarbakır yolu, Sultan Şeymus Deresi, kuzey ve kuzey batısında Barava Aşireti, doğusunda Ahmedi köyü ile Savur ve Köse mıntıkası, güneydoğusunda Ömeryan aşireti, güneyinde ise Zınnar mıntıkası, Daşiler ve Mardin şehri yer alır.
XVI. (1600 yıllarda) yüzyıla ait tahrir kayıtlarında da ismine rastladığımız bu aşiretin, Mardin’deki en eski yerleşik aşiretlerden biri olduğu tahmin edilmektedir.
1518-1564 tarihleri arasında Sürgücü aşiretine bağlı olan köyler şunlardır: Zavgana, Şatıh, Bermân, Şor (Şorlu), Eydo, Berdinç, Melik, Abin, Kızıl Mescid, Şafistan, Bağistan, Tizyân, Ayan, Oruç Bey, Deyr-i Duk, Pare, Bafava, Harab Reş, Ahmed, ve Mağaradelen diye kayıtlarda geçmektedir.
Sonraki yazıda; Awina yada kanın gizli tarihi: Ahmet Ağayı öldüren; Reşo Kuri
