Diyarbakır'ın güneyinde, Diyarbakır-Mardin karayolu üzerinde yer alan Çınar ilçesi, zengin tarihi ve kültürel mirası ile dikkat çeken bir yerleşim yeridir.
Çınar ilçesi, günümüzde Diyarbakır-Mardin yolu üzerinde konumlanmış olup, Diyarbakır'a 20 km mesafededir. 23 Haziran 1937 tarihli Resmî Gazetede yayınlanan 3223 sayılı Kanunla, merkezi "Melkiş" olan Çınar ilçesi resmi olarak kurulmuştur. İlk olarak ilçe merkezi, bugünkü yerine, Eski Akpınar (Hanakpınar) köyüne taşınmıştır.
Akpınar köyü, tarihî Mardin-Diyarbakır Kervan Yolu üzerinde bulunan ve Amed'den Mardin'e giden yolculuklarda ilk konaklama yeridir. Köy, eskiden sadece bir pınarın bulunduğu yerde kurulmuştur. Daha sonradan bu pınarın yanına bir han eklenmiş ve köy, Hanakpınar olarak anılmıştır. Osmanlı öncesinde köy konumunda olan Çınar ilçesi, Osmanlı Dönemi'nde de köy karakterini sürdürmüştür, bu durum ilçedeki imar faaliyetlerini etkilemiştir.
Çınar ilçesinde günümüze ulaşan en eski kültür varlığı Çem-i Reş Kaya yerleşimidir. Paleolotik Döneme dayanan bu kaya yerleşimi, daha sonraki dönemlerde de kullanılmıştır. Roma ve Bizans dönemine ait eserler ise yöredeki en eski kültür varlıkları arasında yer alır. Zerzevan Kalesi, Filizören köyü Kaya Mezarları ve sarnıçları, bu döneme ait dikkat çekici eserlerdir.
Osmanlı Dönemi'nde 1515'te bölgeye egemenlik başlamış ve bu dönemde Kürt medrese geleneği de yaygınlaşmıştır. Çınar ilçesine bağlı Aktepe ve Altınakar köylerinde bu geleneğin devam ettiği görülmüştür. Bu köylerde medrese geleneğinin başlamasıyla birlikte imar faaliyetleri de artmış, medrese, kasır ve camiler inşa edilmiştir. Medreselerde yetişen alimler için ölümlerinden sonra türbeler de eklenmiştir. Bu türbelerden bazıları çeşitli onarımlarla günümüze kadar ulaşmıştır.
Cumhuriyet Dönemi'nde bile medrese geleneği devam etmiş, Şorşup köyündeki Şeyh Ahmet Camii ve Türbesi, bu geleneğin en güzel örneklerinden biridir. Çalışmamız, Çınar ilçesi sınırları içinde tespit ettiğimiz ve daha önce belirlenen tüm kültür varlıklarını detaylı bir şekilde incelemektedir.
