Hayatı: Ahmed-i Hani, Han köyünde doğmuş ve 1707 yılında Doğubayazıt'ta hayata gözlerini yummuştur. Türbesi Ağrı Doğubayazıt'ta bulunmaktadır.
Eğitimi: Eğitimine ailesiyle başlayan Ahmed-i Hani, babasından fıkıh dersleri aldı. Daha sonra Beyazıt'taki Muradiye medresesine gitti ve Ahlat ile Bitlis medreselerinde öğrenim gördü. Eğitimini sürdürmek amacıyla Bağdat, Şam, Halep ve İran'daki medreselerde uzun yıllar öğrencilik yaptı. Bu süreçte Antik Yunan felsefesi, İslam felsefesi, astronomi, şiir ve sanat gibi birçok alanda bilgi edindi.
Dil Yetkinliği: Ahmed-i Hani, Arapça, Farsça, Kürtçe ve Osmanlı Türkçesi gibi dillere hakimdi. Bu çok dilli yetkinlik, eserlerinde ve eğitiminde çeşitli dil ve metotların kullanılmasını sağladı.
Eserleri: Ahmed-i Hani'nin en önemli eserlerinden biri "Mem û Zîn"dir, bu eser bir aşk hikayesi anlatır ve Kürt edebiyatının en önemli yapıtlarından biri olarak kabul edilir. Ayrıca "Nûbihara Biçukan" adlı eseri, Kürtçe öğretim için önemlidir. Hani, aynı zamanda İslam'ın temellerini ele alan "Eqîdeya Îmanê" ve "Eqîdeya Îslamê" gibi önemli dini eserler de yazdı. Astronomi ve coğrafya konularındaki eserleri de bilim dünyasına katkı sağladı.
Düşünceleri: Ahmed-i Hani'nin düşünceleri, Kürtlerin birliği ve özgürlüğü üzerine odaklanır.
Kürtlerin diğer halklarla eşit olduğunu ve birlikte yaşayabileceğini savunurdu. Kültürel çeşitliliği ve kardeşliği önemserdi. Hani'nin düşünce mirası, çağdaş bir millet olmanın yolunda birlik ve iyi yöneticilerin önemini vurgular.
Ahmed-i Hani, Kürt aydınlarının ve eğitimcilerinin ilham kaynağı oldu. Kürtçe dilinin korunması ve geliştirilmesi, eğitim alanında yaptığı çalışmalarla desteklendi. Onun eserleri hala Kürt kültürünün zengin bir parçası olarak kabul edilir.
Ahmed-i Hani, Kürtlerin entelektüel birikimini artırmış, kültürel miraslarını korumuş ve çağdaş düşüncenin temellerini atmış bir büyük aydındır.
