Diyarbakır’ın İlk Adı Neydi?
Tarih boyunca Amida, Amidi, Amid, Kara-Amid Diyar-Bekr, Diyarbekir ve Diyarbakır adlarını alan kent Güneydoğu Anadolu bölgesinin orta bölümünde El-Cezire denilen bölgede Bereketli hilalin kalbinde yer almaktadır.
Diyarbakır’ın köklü tarihi 12.000 yıl önceye uzanıyor. Son yıllarda kentin Bismil ilçesinde yapılan arkeolojik çalışmalar sonucunda, M.Ö. 10.400-9250 yıllarında “KörtikTepe”de yerleşik hayata geçildiği ortaya çıkmıştır. Anadolu’nun en eski tarımcı köy topluluklarının en güzel örneğini veren Ergani yakınlarındaki Çayönü Tepesi, günümüzden 10.000 yıl öncesine dayanan tarihiyle sadece bölge tarihimize değil dünya uygarlık tarihine de ışık tutmaktadır. Paleolitik ve Mezolitik devirde de Diyarbakır ve çevresindeki mağaralarda yaşamın bulunduğu ortaya çıkmıştır. Silvan yakınlarındaki Hassuni Mağaraları, Ergani yakınlarında Hilar Mağaralarında bu çağdan kalma kalıntılar tespit edilmiştir.
Diyarbakır'ın kadim Tarihi
Amida, yani günümüzdeki adıyla Diyarbakır, MÖ yaklaşık 3.000 de Asurlular tarafından kurulmuştur. En eski kalıntısı, Kral Naram-Sin’e ait olduğu düşünülen bir stel olup, Asur Kralı Adad Nirari döneminde (MÖ 1310-1281) şehrin ismi Amida olarak anılmıştır. Kral Tiglath-Pileser-I'in hükümdarlığında (MÖ 1114-1076) önemli bir Asur yerleşimi olan Amida, 305 yılında Ermeni Kral II. Tiridates ve Romalı tarihçi Ammianus Marcellinus'un arşivlerinde de yer almıştır.
359 yılında Sasani Kralı II. Şapur, 73 günlük kuşatma sonrası Amida'yı ele geçirmiştir. Kuşatmanın detayları Ammianus Marcellinus tarafından anlatılır. 363 yılında Roma İmparatoru Julianus şehri geri almıştır.
Diyarbakır Surları ne zaman inşa edilmiştir?
5,5 kilometre uzunluğu ile dünyanın en eski surlarından olan Diyarbakır surlarının günümüzdeki hâli, 349 yılında Roma İmparatoru II. Constantinious tarafından yaptırılmıştır.
Duvar yüksekliği 10 -12 metre, genişliği ise 3-5 metre arasında değişen surlar, 80’den fazla burç ile desteklenmiştir. Burçların üzerinde güneş ve yıldız sembolleri ve çeşitli hayvan kabartmaları bulunmaktadır.
Diyarbakır surlarının dört ana kapısı 19. yüzyılın başına kadar hep güneşin doğuşu ile açılır ve batışı ile kapanırmış. Günümüze kadar birçok onarımdan geçen ve çok kez el değiştiren surların üzerinde, başta Selçuklu dönemine ait olmak üzere, farklı dönemlere ait kitabeler ve kabartmalar bulunmaktadır.
10. ve 11. Yüzyıllarda Diyarbakır Kürt Mervaniler Tarafından yönetilmekteydi!
502-503 yılları arasında Sasani Kralı I. Kavad tarafından kuşatılan Amida, çetin bir savunma sonrası Sasani eline geçmiştir. Romalılar şehri 504 yılında geri almış ve I. Justinianos surları onartmıştır. Sasaniler, 602 yılında Amida’yı tekrar ele geçirmiş ve 628’de Bizans İmparatoru Herakleios şehri geri almıştır.
639 yılında Müslüman Arap kuvvetleri Amida’yı fethetmiş, ardından Kürt Mervaniler 10. ve 11. yüzyıllarda bölgeyi kontrol etmiştir. 1085 yılında Selçuklu Hanedanı şehri Mervanilerden almış, ancak 1201 yılında Eyyûbîler Selçuklular’dan şehri ele geçirmiştir. Moğol İlhanlılar 1259’da Amida’yı almış, ardından Türkmen Artuklu Beyliği şehri 1409 yılına kadar yönetmiştir. Son olarak, Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan Selim 1515 yılında şehri Safevî Devleti'nden almıştır.
