DİYARBAKIR'IN EN BÜYÜK İLÇESİ
Ergani, Diyarbakır İli'ne bağlı bir ilçe olup Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde konumlanmaktadır. Elazığ'ın kuzeyinde, Dicle'nin kuzeydoğusunda, Merkez ilçesinin doğusunda, Şanlıurfa'nın güneyinde, Çermik'in batısında ve Çüngüş'ün kuzeybatısında yer alır. İlçe, Dicle havzasında bulunup, dağlık kuzeyi ile düzlüklerden oluşan bir yapıya sahiptir. Bu engebeli kuzey yapısı, Güneydoğu Toroslarının bir uzantısıdır. Dicle Nehri ve kollarının suladığı Ergani (Gevran) Ovası, ilçenin en önemli düzlüğüdür. Ayrıca Devegeçidi Baraj Gölü'nün bir kısmı da ilçenin sınırları içindedir. Ayrıca Güneydoğu Anadolu Projesi'nin (GAP) Kralkızı Barajı Göl alanı da ilçenin kuzey kesimindedir.
Diyarbakır'a olan uzaklığı 57 km olan ilçenin yüzölçümü 1.489 km2'dir ve şehir nüfusu 61.973'tür (2007 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre). Toplam nüfus ise 109.678'dir. Coğrafi olarak 39-50 doğu boylamı ile 37-32 kuzey enleminde konumlanmıştır. Ergani, Diyarbakır ilinin en büyük ilçesidir ve ilçe merkezine bağlı 83 köy bulunmaktadır. Ekonomisi tarım, hayvancılık, madencilik, ticaret ve taşımacılığa dayalıdır.
Tarımda yetiştirilen ana ürünler arasında buğday, arpa, mercimek, nohut, pamuk, ayçiçeği, sebzecilik ve meyvecilik yer almaktadır. Ayrıca şaraplık üzüm yetiştiriciliği de yapılmakta olup bu ürünler Diyarbakır ve Elazığ'daki fabrikalara gönderilmektedir. Hayvancılıkta koyun ve kıl keçisi yetiştiriciliği ön plandadır; sığır besiciliği ise daha az gelişmiştir. İlçede çimento ve un fabrikaları gibi sanayi kuruluşları bulunmaktadır. Ayrıca taşımacılık oldukça gelişmiş olup madencilik faaliyetleri de gerçekleştirilmektedir.
COĞRAFİ YAPISI
Ergani'nin yüzölçümü 1489 kilometrekaredir. İlçe idari olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde bulunmakla birlikte coğrafi olarak bir kısmı Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alır. Kuzeyinde Elazığ iline bağlı Maden ilçesi, doğusunda Diyarbakır ili ve Dicle ilçesi, güneyinde Urfa'ya bağlı Siverek ilçesi, batısında ise Diyarbakır'a bağlı Çermik ve Çüngüş ilçeleriyle sınırlıdır.
Denizden yüksekliği 955 metredir. İlçenin başlıca akarsuları Dicle Nehri, Boğaz Çayı ve Deve Geçidi'dir. Dicle Nehri, ilçenin 10 km kuzeyinden geçerken Boğaz Çayı ise ilçenin 7 km batısında boğaz mevkiinde ortaya çıkar. Yolköprü, Boncuklu ve Yayvantepe köylerinden geçerek Deve Geçidi'ne ulaşır ve Dicle'nin bir kolunu oluşturur.
ERGANİ TARİHİ
Ergani, Yukarı Mezopotamya'nın sayılı yerleşim birimlerinden biridir ve tarih boyunca birçok farklı isimle anılmıştır. Çayönü Örenyeri, Ergani yöresindeki arkeolojik kazılarla XIX. yüzyılda keşfedilmiş ve günümüze kadar süregelen bir arkeolojik öneme sahiptir.
Sesverenpınar (Hılar) Köyü'ndeki Çayönü'nde yapılan araştırmalar, bölgedeki yerleşimin M.Ö. 7250-6750 yılları arasında başladığını göstermektedir. Bu yerleşim alanı, insanın yerleşik hayata geçişini en iyi şekilde yansıtan arkeolojik bir merkezdir. Bu alanda, 10.000 ila 5.000 yıl öncesine ait olan bir 5.000 yıllık dönem ortaya konmuştur. Neolitik Çağa ait örme yuvarlak evler ve basit kulübeler burada bulunmuştur.
Çayönü kazılarında bulunan en büyük yapı olan "Saltaşlı Yapı", yaklaşık 10 metre genişliğinde, düzletilmiş ve parlatılmış büyük kalker bloklarından yapılmış anıtsal bir yapıdır. Büyük Hitit İmparatorluğu'nun M.Ö. 1220'de dağılmasının ardından, Ergani Asur devletine bağlı egemen bir şehir olarak kalmıştır. Ergani, M.Ö. XI. yüzyılda Asurluların egemenliğinden sonra Makedonlar tarafından ele geçirilmiş, İskender'in ölümünden sonra da yöre, Seleukoslar, Partlar ve Romalılar arasında el değiştirmiştir. Bizanslılar ve Araplar, bölgeyi ele geçirmek için birçok kez savaşmışlardır.
Malazgirt Savaşı'ndan (1071) sonra, Anadolu Selçukluları 1240'ta Ergani'yi ele geçirmiştir. Timur'un Anadolu istilasından sonra Ergani, Akkoyunluların başkenti olmuş ve XVI. yüzyılda kısa bir süre Safevilerin egemenliğinde kalmıştır. 1515'te ise Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı topraklarına katılmıştır.
XIX. yüzyılın sonlarına doğru günümüz kentinin bulunduğu yerde Osmaniye adıyla yeni bir kent kurulmuş ve eski Ergani gerilemiştir. Ancak, buraya verilen Osmaniye ismi Adana'daki Osmaniye ile karışmış ve Cumhuriyetin ilanından sonra tekrar Ergani adı verilmiştir. Günümüze ulaşabilen tarihi eserler arasında Hz. Meryem Kilisesi bulunmaktadır.
ERGANİ'DE KÜLTÜR VE TURİZM
Ergani, kadim bir yerleşim yeridir ve birçok kutsal mekanı bünyesinde barındırır. Zülküf Peygamber'in türbesi, Meryem Ana Kilisesi, Ali Dağı gibi kutsal yerler Ergani'de bulunmaktadır.
-
ZÜLKÜF PEYGAMBER'İN MAKAMI
Ergani-Makam arası 5 kilometredir. Zülküf Peygamber'in mezarının Eğil'de olduğu, Zülküf Dağı'nda ise sadece makamının bulunduğu söylenir. Bu sebeple bölgeye "Makam" denir. Özellikle bahar mevsimlerinde ziyaret edilen bu mekana yiyecekler götürülür, dualar edilir, Kuran, mevlit ve yasin okunur, dileklerde bulunulur ve adaklar kesilir. Ayrıca Zülküf Peygamber'in terinin damladığı yerlerde yetiştiği söylenen özel bir makam çiçeği de burada bulunur.
-
MERYEM ANA KİLİSESİ
Meryem Ana Kilisesi, Zülküf Dağı'nın zirvesinin doğusunda, Dicle'ye bakan büyük bir kayanın üzerine inşa edilmiştir. Zamanında Ergani'de bulunan büyük bir manastırın bir parçasıydı. 1960'larda Ermeniler burada şenlikler düzenler ve kutsal bir yer olduğu için ziyaret ederlerdi.
-
ERGANİ KALESİ
Ergani Kalesi, Makam Dağı'nın batı tarafından başlayıp güneye doğru uzanan büyük bir kaledir. Evliya Çelebi, Seyahatnamesinde Ergani Kalesi'nden ve buraya ulaşımından bahseder. Kaleye hükmeden bir beyin kızıyla ilgili bir efsane de burada dolaşır.
-
ENÜŞ YA DA ABBAS PEYGAMBER'İN TÜRBESİ
Ergani'den yaklaşık 12-13 km uzaklıkta, Otluca Köyü'nde bulunan bu türbenin kimin olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Bazıları Enüş Peygamber olduğunu, bazıları ise Abbas Peygamber olduğunu söylemektedir. Hatta bazı söylentilere göre Enüş ve Abbas Peygamber'in aynı kişi olduğu iddia edilmektedir.
-
HİLAR MAĞARALARI VE TARİHİ MEZARLAR
Hilar Mağaraları, Ergani'nin güneyinde, Hilar Köyü'nün hemen doğusunda bulunur. İlçeye olan uzaklığı yaklaşık 7 km'dir. Mağaralarda bulunan tarihi eserler köyün girişindeki boğazda toplanmıştır. Mağaralar arasında han mağaraları, gözcü yerleri ve tarihi mezarlara rastlanmaktadır.
-
ÇAYÖNÜ
İnsanlığın ilk yerleşim yerlerinden biri olan Çayönü, Hilar Mağaraları'nın yanı başında bulunur. Bilimsel çalışmaların kaynağı olan bu yer, insanoğlunun ilk yerleşim yeridir. (Özgür Ağar)
