Dicle ilçesi Diyarbakır'a 92 km uzaklıktadır. Kuzeyi Elazığ ilinin Palu ilçesi, doğusu Hani ilçesi, güneyi Diyarbakır ilinin merkez Yenişehir ilçesi batısında ise Ergani ve Maden ilçeleri yer almaktadır.
975 km’lik bir alana yayılmış olan ilçenin topraklarının büyük bir bölümü dağlık ve ormanlıktır. Ovalar ise dağlar arasına yerleşmiş küçük parçalar halindedir. İlçe merkezinin deniz seviyesinden yüksekliği 970 metredir.
Arazinin %30’unun meşe ağaçlarıyla kaplı ve ormanlık olması yüzünden Diyarbakır'ın diğer ilçelerine göre daha fazla yağış almaktadır. Yağmurlar özellikle Aralık ayından başlayıp Nisan ayının sonuna kadar devam eder. Yazlar çok sıcak ve kurak kışlar ise çok soğuk olur.
Dicle ilçesinin tarihi özellikleri
Dicle, taş devrinden de önceki devirlere ait dönemin yerleşim birimlerinden biridir. Bölgede anlatılan efsanelere göre, Hz. Adem babamız ile Hz. Havva annemiz Dünya'ya gönderilirken dünyaya düştükleri ilk yer olarak anlatılır.
Dicle’de nüfusun tamamı Zaza
Dicle ilçesinde Zaza nüfusu yoğun olarak yaşamaktadır ve Zazaca dili konuşulmaktadır. Bölgenin en meşhur yemeği patira/patila olarak adlandırılır. Dicle ilçesinin eski adı Piran'dır. İlçede Piramitlerin tarihinden daha eski bir piranit bulunmaktadır. Yeşilsırt (Bazmınd) köyü yakınlarındaki Kral Kızı bölgesinde bulunan piranit'in şimdiye kadar ortaya çıkan tek sırrı, kayaya işlenen figürün, bir gün dönümünde yanlızca 1 dakikalık bir zaman diliminde görüntülenebilir olmasıdır. Piranit’in etrafında bulunan hazine küpleri, dünyanın en büyük küpleridir.
Dicle tarih ve coğrafya açısından oldukça zengin bir ilçe
Büyük tarihi zenginliğe sahip olan Dicle ilçesinde kaleler, köprüler, eski mezralar ve mağaralar önemli tarih hazineleridir. Yakın zamana dek Piro (Piran) olarak tanınan ve halen de bu adı halk arasında sıklıkla kullanılan ilçe bir ara resmi olarak Eğil adını almış, halkın benimsemediği bu isim daha sonra yeniden eski sahibine verilmiş ve ilçe kendi adını almıştır. Halkının tamamı Zaza'dır. İlçede Dibni Köyü’ndeki han, köprü ve Şemsi’lere ait kilise, Ekrek yakınındaki Oyukkaya mezarları, Bırdınç Köprüsü, Yeşilsırt (Bazmınd) köyü yakınlarındaki Kral Kızı Taşı ve aynı kaya üzerindeki Efsane mezar ilk akla gelen yerleridir. İlçede eski adıyla Mahmud Çelebo mahalesindeki DIZIK (Zazaca kale demektir.) bakımsızlık ve sahipsizlikten tamamen yok olmuştur. Direy (Kocaalan) ilçesinde Seyid olduğu ve bugünkü Dicle yerlilerinden Ahmed Ağa ailesinin atası olduğu rivayet edilen Pir Mansur türbesi vardır.
Diyarbakır Dicle’de görülmesi gereken bazı yerler
1- Kral Kızı Taşı
Diyarbakır Dicle’de Gezilecek Yerler listesinin ilk sırasında Kral Kızı Taşı yer alıyor. Özellikle son zamanlarda oldukça fazla kişi tarafından ziyaret edilmektedir. İlçenin merkez noktasına 8 kilometrelik mesafede yer alan Kral Kızı Taşı, Diyarbakır Karayolu üzerinde yer almaktadır. Bir kayalığın üzerine inşa edilen söz konusu yapı uzaktan bakıldığı vakit, ev görünümüne sahiptir ve içerisine girildiğinde asıl şaşırtan an başlar.
Kayalıkların aşağısında yer alan bir mezar vardır ve çevresinde zamanla çürüyen kilise kalıntılarının olduğu görülmüştür. Yapı ile ilgili net ve kesin bilgilere ulaşmak oldukça zordur. Fakat ulaşılabilen kaynaklardan alınan bilgiye göre; bölgeye hükmeden kralın bir kızı bulunmaktadır. Kralın kızı, bu köyde bulunan çobana aşık olur. Kral bu durumu duyunca çobanın kızıyla aşk yaşamasını gururuna yediremez ve çobanın öldürülmesi emrini verir. Kızını da cezalandırmak için hemen bir ev yaptırır ve bu evin içerisine hapseder. Kapıya 2 muhafızı kesinlikle çıkmaması konusunda sıkı tembihlerle diker. Bir gün bu yapının yer aldığı yerden 2 güvercin uçar ve muhafızlar içeri girince kıza ulaşamazlar.
Söz konusu Kral Kızı Taşının etrafında bulunan hazine küpleri, Dünya’da bugüne kadar eşi benzeri görülmemiş seviyede büyük hazine küpleri adı ile adını tarih sayfalarının baş köşesine yazdırabilmiştir. Söz konusu yapının bir duvarına işlenen figür, yalnızca güneş batarken görülmektedir ve bu görüntü o kadar özeldir ki; sadece 1 dakika görünmekte sonrasında ise kaybolmaktadır.
2- Yukarı Camii
Diyarbakır Dicle’de Gezilecek yerler listesinde yer alan 2. Bölge Yukarı Camii olarak dikkat çekmektedir. İlçenin en eski camisi olarak kendini gösteren söz konusu cami 1925 yılında meydana gelen ve tarih kitaplarında sık sık yer verilen Şeyh Said ayaklanmasının başladığı yer olarak kayıtlara geçmiştir.
3- Kral Kızı Barajı
Kralkızı Barajı ve ilçe merkezi arasında toplam olarak 6 kilometrelik uzaklık bulunmaktadır. Dicle Nehri’ne bağlanan Maden Çayı’nın üzerine inşa edilen Kral Kızı Barajı; her yıl düzenli olarak binlerce kişi tarafından ziyaret edilen Dicle üzerinde yer alan en özel bölgelerden birisi olarak dikkat çekmektedir. Enerji üretimi amacıyla kullanılmakta olan barajın inşası 1985 yılı içerisinde başlamış ve 1997 yılına kadar yapım çalışmaları sürmüş, 1997 yılının Aralık ayı gibi açılmıştır. Çevresi oldukça ağaçlandırıldığı için çok muhteşem bir manzaraya sahiptir. Barajın içerisinde de birçok balık türü görülebilir.
4- Pir Mansur Türbesi
Dere köyünde yer alan söz konusu Türbe, çok sayıda kişinin gelerek ibadet ettiği bir alandır. Pir Mansur’un yaşadığı dönemin 700’lü yıllar olduğu bilinmektedir. Soyu Abbasilere dayanan Pir Mansur, sadece Dicle ilçesinde ikamet etmiştir.
