Göçebelikten yerleşik yaşama geçilip tarıma ilk başlanılan yerler arasında bulunan Çayönü Höyüğü, ilgi uyandırıyor.
1964 yılında başlatılan, 1991 yılında güvenlik nedeniyle ara verilen ve 24 yıl aranın ardından 4 yıl önce yeniden başlanan arkeolojik kazılar bu yıl 29 kişilik ekiple yürütülüyor.
Diyarbakır'ın Ergani ilçesinde neolitik devrin izlerini taşıyan Çayönü Höyüğü, arkeolojik kazılarla bugüne kadar tarihe ışık tuttu.
Göçebelikten yerleşik yaşama geçilip tarıma ilk başlanılan yerler arasında bulunan Çayönü Höyüğü, ilgi uyandırıyor.
İçinde 400'den fazla bireye ait kemik ve kafatasının depolandığı "Kafataslı Yapı", mozaikli yapı "Terrazo Binası"nın gün ışığına çıkarıldığı höyük, günümüzden yaklaşık 10 bin yıl önceye tarihlenmesiyle sadece bölge değil, dünya uygarlık tarihi için de büyük önem arz ediyor.
1964 yılında başlatılan, 1991 yılında güvenlik nedeniyle ara verilen ve 24 yıl aranın ardından 2015 yılında yeniden başlanan arkeolojik kazılar halen devam ediyor.
Çayönü Höyüğü 1963 yılında keşfedildi. İlk kazılar Dr. Halet Çambel ve Prof Dr. Robert J. Braidwood tarafından başlatıldı. Sesverenpınar (Hilar) yakınlarında bulunan eski adı Kotaberçem (Çayboyu) olan tarih öncesinden kalma bir höyük. Höyük çevresinde resimli resimsiz mağaralar, mağara duvarları kullanılarak yapılmış evlerin izleri yer almaktadır. Arkeolojinin ilk veri tabanında tarıma ilk başlanılan yer olarak gösterilmiş olması açısından önemlidir. Yaklaşık 10 bin yıl önce ilk yerleşimin başladığı Çayönü'nde 6000 yıl boyunca yuvarlak planlı kulübeler, ızgara plan, taş döşemeli gibi birbirinden farklı mimari tasarımda binalar bulunmuştur.
Çayönü’nün tarihteki önemi
Çayönü, avcı-toplayıcı halkın yerleşik hayata geçerek tarımla uğraşmaya başladığı aynı zamanda hayvancılığa devam ettiği tarihteki ilk yerleşik köy olma özelliğine sahiptir. Madencilik tarihi bakımından da oldukça önemli bir yer olan Çayönü, bakırın ısıtılarak şekillendirildiği ilk yer olduğu kabul edilmektedir.
Çayönü, Ergani’de yer alan, Türkiye ve Güneydoğu Avrupa’nın ilk köy yerleşkesi olarak bilinmektedir. Tarih öncesinden kalma bu höyük, M.Ö 8500’de başlayan köy yerleşimine ait evrelerin izlerini barındırmaktadır. Çayönü Höyüğü aynı zamanda madencilik tarihinin başladığı ilk yer olarak kabul edilmektedir. Bakırın ilk kez Çayönü’nde belli tekniklerle ısıtılarak şekillendirilmeye başlandığı düşünülmektedir.
Dünya uygarlık tarihinin en önemli merkezi olan Mezopotamya, birçok kişiye göre tarihin başladığı yer olarak kabul edilir. Mezopotamya’da yer alan dünyanın ilk köyü olarak kabul edilen Çayönü’nde tarım ve besiciliğe ait tarihteki ilk örneklere rastlanmaktadır. Çayönü halkı, geçimini tarımla sağlayarak temel besinlerini tarımda elde ettikleri mahsullerden karşılamaktaydı. Çayönü’nde yapılan kazılarda çok fazla av malzemesi toprak altından çıkarılır. Bu da henüz yerleşik hayata geçen Çayönü halkının avcı-toplayıcı yaşam alışkanlıklarını bırakamadıkları görülmektedir. Çayönü hem tarım hem de hayvancılığın yapıldığı, günümüz köy hayatının temellerinin atıldığı en eski köy olma özelliğine sahiptir. Çayönü kazılarında bulunan hayvan kemiklerinden yapılan avcılık malzemelerinden, hayvanların ilk kez evcilleştirildiği köy olduğu tezini güçlendirmektedir. Tarım ve hayvancılık dışında mimari anlamda da dönemin en önemli örneklerini veren Çayönü, yuvarlık ve ızgara planlı en iyi neolitik (cilalı taş devri) dönemi ev örneklerini vermektedir.
