Eski toplumlar kendilerini kirlilik, şiddet, korku, doğal afetler, doğaüstü varlıklar ve hastalıklar gibi kötü olaylardan korumak için tanrılarla iletişim kurmaya yönelik ritüeller uygular. Önceden belirlenmiş kurallara göre yapılan uygulamalar çivi yazılı tabletlerde de anlatılır.
Salat Tepe (Diyarbakır/Bismil) MÖ 17. Yüzyıl yerleşiminde depremle yıkılan yapının enkazı üzerine baş aşağı yerleştirilen çanak içerisinde kırılmış pişmiş toprak figür bulundu.
Hititler, hastalıklardan korunmak için “Bu hastalığı getiren öfkeli tanrı! Bak, ben bu koçları bağladım. Bunlarla hiddetini yatıştır.” demiştir. Kizzuwatna ülkesinin Hurrili büyücüsü Maštikka, insanlar arasındaki anlaşmazlıkları gidermek için birbirine kötü söz söyleyenlerin bir koyunun ağzına tükürmelerini ister, sonra koyunu keserek çukura gömer. Hastalık gibi kötü olayları insanlardan uzaklaştırmak için kötülükleri sembolik olarak bir keçiye veya koyuna yükleyip hayvanı yerleşim alanından uzaklaştırır veya parçalayıp yakarak gömer. Günah keçisi olarak adlandırılan bu ritüel Yakın Çağa kadar uygulanmıştır.
Bunun taklit uyarlaması, kötü olayın pişmiş toprak figürlere yüklenerek kırılıp atılması ya da gömülmesini içerir. Hitit metinlerinde Nakušši ritüeli “bu çömlek senin başının vekilidir … ve yaşlı kadın çömleği kırar” şeklinde bir tarif yer alır.
Yukarı Dicle havzasındaki Salat Tepe’de bir yapının temelinde ele geçen, pişmiş topraktan üretilmiş figür grubu, bir büyü ritüelinin arkeolojik kanıtıdır.
Bu figürin grubunda bulunan birer kadın ve erkek figürü aileyi simgeler. Bunlarla birlikte bulunan makara biçimli sunak modeli, tasvirli eserlerde betimlenen yiyecek sunaklarına benzemekte olup, içerisine en fazla yarım çay bardağı sıvı alabilecek minyatür çanak da libasyon sunağı modelidir.
Gedikli Karahöyük’te MÖ 2400 yıllarına tarihlendirilen “Dinsel Tören Alanı”nda ele geçen pişmiş toprak insan ve hayvan figürinleri ile minyatür çanaklara benzerlik gösteren bu grup, büyük olasılıkla o yapıda yaşayacak çiftin tanrılara sürekli yiyecek ve içecek sunuşunu taklit ederek ailenin bereketli, huzurlu ve mutlu olmasını sağlamaya yönelik bir büyüdür.
Kaynak: Aktüel Arkeoloji
